จิตวิทยาเด็ก เป็นศาสตร์ที่ทำความเข้าใจพัฒนาการด้านต่าง ๆ ของเด็กแบบองค์รวม ไม่ว่าจะเป็นพัฒนาการทางด้านร่างกาย สังคม อารมณ์ และเชาวน์ปัญญา รวมไปถึงหลักการในการสร้างเสริมและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในเชิงบวก

จากการศึกษาของนักจิตวิทยาพัฒนาการ แนะนำหลักการพื้นฐานในการนำความรู้ทางด้านจิตวิทยามาประยุกต์เพื่อใช้ในการเรียน การเล่นกับเด็ก ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น และเป็นหลักการที่สามารถนำไปปรับใช้ได้ในหลาย ๆ สถานการณ์อีกด้วยค่ะ

          ครูหรือผู้ปกครองพูดเช่นไร เด็กก็จะจำและเชื่อเช่นนั้นเพราะการรับรู้ความสามารถในตัวเองของเด็กเป็นผลมาจากการแสดงออกของผู้อบรมสั่งสอน หรือทำให้เด็กเกิดชุดความคิด หรือ Mindset ที่เด็กมีต่อตนเองนั่นเองค่ะ เพราะครูคือผู้ที่มีส่วนช่วยในการสร้างปรากฏการณ์ทางจิตวิทยาที่เรียกว่า “ความคาดหวังสร้างความเป็นจริง” ให้กับเด็ก ๆ เพราะเด็กเป็นวัยที่ละเอียดอ่อนและเปราะบาง พวกเขาอยู่ในช่วงที่กำลังเรียนรู้ ทำความเข้าใจ หรือซึมซับโลกที่ตนเองอาศัยอยู่ การจะเติบโตไปพร้อมกับตัวตนแบบไหน มีการรับรู้เกี่ยวกับสิ่งต่าง ๆ รอบตัวยังไง จึงเป็นผลพวงมาจากสภาพแวดล้อมและการเลี้ยงดูของผู้ปกครองและครู

ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง “การเปรียบเทียบกับผู้อื่น” สิ่งที่ผู้ปกครองควรตระหนักก็คือ เด็กแต่ละคนมีพัฒนาการหรือการเติบโตที่ไม่พร้อมกัน ทั้งยังมีความถนัดหรือความสนใจที่แตกต่างกันออกไปด้วย การกดดันให้พวกเขาจะต้องเป็นเหมือนคนอื่น ๆ ทำเหมือนคนอื่น ๆ มีเส้นทางชีวิตเหมือนกับคนอื่น ๆ จึงเหมือนเป็นการปฏิเสธตัวตนของพวกเขาเอง ทั้งยังบั่นทอนความพึงพอใจในตนเอง (self-esteem) ซึ่งถือเป็นสิ่งสำคัญที่เด็ก ๆ ควรจะมีติดตัวในระหว่างการเติบโต

หรือในเรื่องของ “การตัดสินหรือกำหนดตัวตน” ของเด็ก สิ่งที่ผู้ปกครองหรือครูควรระมัดระวังคือคำพูดที่ตัดสินหรือกำหนดตัวตนของเด็ก ๆ เพราะบางอย่างที่พูดออกไปนั้น อาจเป็นค่านิยมที่แฝงอยู่ในสังคมมานาน และละเลยความหลากหลายของมนุษย์ ทางที่ดีควรเปิดโอกาสให้พวกเขาได้ค้นหาความสนใจหรือตัวตนที่แท้จริง ได้เรียนรู้และทดลองด้วยตนเอง ซึ่งผู้ปกครองหรือครูสามารถเฝ้าดูอยู่ใกล้ ๆ ให้การสนับสนุน และเป็นพื้นที่ปลอดภัยที่พวกเขาพร้อมจะเข้ามาขอคำปรึกษาได้ทุกเมื่อ

✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ 

          พัฒนาการของเด็กแต่ละคน โดยเฉพาะด้านที่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้ หรือเชาวน์ปัญญา เป็นสิ่งที่ไม่ได้ขึ้นอยู่กับอายุหรือขั้นพัฒนาการของเด็กเพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังมีปัจจัยอื่น ๆ อีกหลายอย่างที่ส่งผลให้เด็กแต่ละคนมีพัฒนาการที่แตกต่างกัน เพราะเมื่อครูหรือผู้ปกครองเข้าใจว่าเด็กแต่ละคนมีพัฒนาการที่ไม่เท่ากัน ก็จะไม่ตัดสินตีตราว่าเด็กคนใดโง่ เด็กคนใดฉลาด เด็กแต่ละคนอาจจะมีช่วงเวลาที่เข้าใจในสิ่งที่เราสอนช้าเร็วแตกต่างกันไป ซึ่งจุดนี้ทำให้ครูสามารถที่จะจัดการวางแผนการเรียนการสอนล่วงหน้าได้ โดยคำนึงถึงความหลากหลายเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นการออกแบบให้เด็กสามารถเรียนรู้ได้หลายวิธี การจัดการเรียนการสอนให้เด็กได้มีส่วนร่วมในการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน และการออกแบบระดับความยากง่ายให้แตกต่างกันไปด้วย

เพราะเด็กแต่ละคนเติบโตไม่เท่ากัน ความคาดหวังและการวัดผลจึงต้องแตกต่างโดยวิธีการอย่างหนึ่งที่สามารถปรับใช้ได้ก็คือ การวัดผลตามพัฒนาการของเด็กแต่ละคน หรือการมุ่งเน้นที่ความพยายามและระดับการพัฒนาเชิงบุคคลเป็นหลัก ซึ่งจะทำให้เด็ก ๆ รู้สึกกดดันน้อยลง มีความภาคภูมิใจในตนเองมากขึ้น และเป็นโอกาสที่จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นกับนักเรียนทุก ๆ คนนั่นเองค่ะ

✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ 

          ไม่ใช่แค่ครูสอนอะไร แต่ครูสร้างบรรยากาศที่น่าเรียนได้หรือไม่ก็สำคัญ นั่นก็คือการเตรียมความพร้อมของสภาพแวดล้อมในห้องเรียน ซึ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อการเรียนรู้และการตอบสนองของมนุษย์นั้นมีหลากหลาย และหนึ่งในนั้นก็คือสภาพแวดล้อมในขณะนั้น ๆ ทั้ง 5 sense คือ รูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส และอีกวิธีการหนึ่งที่จะทำให้บรรยากาศในการเรียนการสอนนั้นเป็นไปในทางบวกได้อย่างรวดเร็ว คือการเชื่อมโยงหรือมีปฏิสัมพันธ์กับน้อง ๆ ก่อนที่จะเริ่มทำการเรียนการสอน หรือเรียกว่าเป็นช่วง warm-up เทคนิคในการปรับเปลี่ยนบรรยากาศด้วยการเชื่อมโยงกันนี้ก็สามารถทำได้หลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นการเริ่มต้นด้วยเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับบทเรียนในรูปแบบเรื่องเล่า หรือจะเป็นการสร้างปฏิสัมพันธ์กับเด็ก ๆ ด้วยการทักแบบสนุกสนานหรือน่าสนใจก็ได้เช่นกันค่ะ

✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦ ✦